Bilgi Bankası

Nobel Ödülü Nedir, Neden Verilir?

Nobel Ödülü, dünyada bilinen en prestijli ödüldür. Ünlü kimyager ve dinamitin mucidi Alfred Nobel onuruna, servetinin faizi kullanılarak verilen ödüldür. Nobel Ödülü Nedir, Neden Verilir? Nobel Ödülü veya Nobel Ödülleri, her yıl 10 Aralık günü dağıtılan dünyanın en prestijli ödülüdür. Dinamitin mucidi Alfred Nobel onuruna, 1901 yılından bu yana insanlığa hizmet eden insanları ödüllendirmek amacıyla 6 dalda veriliyor. Türkiye’den Nobel Ödülü alan iki isim var; yazar Orhan Pamuk ve Prof. Dr. Aziz Sancar. Ödüller, gerçek veya tüzel kişilere verilebiliyor. Nobel ödülünün hikâyesi nedir, neden veriliyor hiç merak ettiniz mi? Bu soruların cevabını ve Nobel’le ilgili istatistiklerden, Nobel madalyasının özelliklerine kadar birçok bilgiyi makalemizde bulabilirsiniz. (Alfred Nobel ve vasiyetinden ilgili bölüm...) Alfred Bernard Nobel’in Vasiyeti ve Nobel Ödülleri İsveçli kimyager ve mucit Alfred B. Nobel, dinamitin mucididir. Patentini aldığı bu icadı sayesinde 20 ülkede 90 şirket aracılığı ile patlayıcı ve silah şirketleri kurdu. Birçok ülkenin patlayıcı ihtiyacını karşılamaya başladı ve devasa bir servetin sahibi oldu. Ancak kendisine yönelik “ölüm taciri”, “insanları hızla öldürmenin yolunu bularak zengin oldu” şeklindeki eleştirel haberler sebebiyle hayatının son yıllarında büyük üzüntü ve acılar yaşadı. Aslında barış yanlısı olan ve dünya barışı için çaba sarf eden Nobel, savaşları durduracağını düşündüğü buluşunun ölümcül bir silaha dönüştüğü fikri ile hüzne boğuldu. Kardeşi Ludvig Nobel öldüğünde, kendisinin öldüğünü sanan Fransız gazeteleri büyük bir hataya imza attı. Gazetelerin manşetlerinde “Ölüm taciri öldü” başlıkları atıldı. Bu olay, Nobel Ödülü fikrinin başlangıcı olarak görülüyor. Ölmeden önce 27 Kasım 1895 tarihinde kaleme aldığı vasiyetinde bu olaydan duyduğu üzüntünün izleri görülüyor. Vasiyetinde, icadı aracılığı ile dolaylı olarak kazandığı servetinin insanlığa hizmet edenlere dağıtılmasını istedi. Vasiyetinden yaklaşık 1 yıl sonra 10 Aralık 1896 tarihinde beyin kanaması geçirerek İtalya’nın San Remo kentinde hayata gözlerini yumdu. Vasiyeti, 30 Aralık 1896 tarihinde açıklandı. Ölümünden 5 yıl sonra da Nobel Ödülleri verilmeye başlandı. Nobel’in o dönemdeki servetinin günümüz değerinin 180 milyon avro olduğu belirtiliyor. Servetinin faizi, her yıl Nobel Ödülü bünyesinde para ödülü olarak dağıtılıyor. Para ödülü, her yıl faiz oranlarına göre değişiyor. 2017 yılında para ödülü 9 milyon kron (Yaklaşık 4 milyon lira) olarak belirlendi. Alfred Nobel’in vasiyeti şöyle; “Ardımdan bıraktığım gayrimenkulümün ve servetimin tamamı, aşağıdaki şekilde dağıtılacaktır. Kapital, emniyetli bir şekilde Fon'da toplanmalıdır. Bu Fon'un geliri her yıl insanlığa en büyük hizmeti yapan kişilere dağıtılmalıdır. Bu gelir beş ana bölüme ayrılmalı ve aşağıdaki şekilde dağıtılmalıdır. Bir kısım fizik sahasında en büyük keşfi yapan kişiye verilmelidir. Bir kısım kimya sahasında en büyük keşfi yapan kişiye verilmelidir. Bir kısmı fizyoloji ya da tıp alanında en büyük keşfi yapan kişiye verilmelidir. Bir kısım edebiyat sahasında en büyük eseri yazan kişiye verilmelidir. Bir kısım Milletlerarası barış ve kardeşlik için en büyük çalışmayı yapan kişiye verilmelidir. Fizik ve kimya konusundaki keşifler, İsveç ilim konseyince değerlendirilmelidir. Tıp konusundaki çalışmalar Stokholm'deki Caroline Enstitüsü tarafından değerlendirilmelidir. Edebiyat ve barış konusundaki mükâfatlar İsveç Parlamentosu tarafından seçilen beş kişilik bir heyet tarafından değerlendirilmelidir. En büyük ve kesin arzum mükâfatlar adaylara dağıtılırken kesinlikle milliyet tefrika yapılmamasıdır. En mühimi, mükâfatı alacak şahıs bir İskandinavyalı da olabilir, olmayabilir de…” Nobel Vakfı Nobel Vakfı, Nobel ödüllerinin idari ve finansal yönetimi için 29 Haziran 1990 tarihinde kuruldu. Alfred Nobel’in vasiyeti üzerine kurulan özel bir kurumdur. Nobel Enstitüsü’nü harici olarak temsil eden Nobel Vakfı, Nobel Ödülleri ile ilgili etkinlikleri düzenler ve yönetir. Ayrıca Nobel Sempozyumu tertipler. Nobel’e layık görülenlere ne kadar para ödülü verileceğini de vakıf belirliyor. Nobel Ödülü Alanlar Nasıl Belirleniyor? Nobel Ödülüleri; fizik, kimya, tıp veya fizyoloji, edebiyat, ekonomi ve barış alanlarında veriliyor. İlk ödüller, 1901 yılında verildi. 1968 yılına kadar ekonomi hariç 5 dalda ödül veriliyordu. 1968 yılında ekonomi dalında da verilmesi kararlaştırıldı, ilk ekonomi ödülü 1969 yılında verildi. Ekonomi alanındaki ödüller, Sveriges Bank ve İsveç Merkez Bankası tarafından ekonomiye katkı sunan kişilere veriliyor. Ödüllerin verileceği isimleri seçen kurumlar ve komiteler var. Her kurum farklı bir dalın adayları arasından ödülü kazanan ismi veya kurumu seçiyor. İsveç Kraliyet Akademisi; fizik ve ekonomi dallarının adaylarını değerlendiriyor. İsveç Bilim Akademisi, kimya dalından ödül sahiplerini belirliyor. Karolinska Enstitüsü, fizyoloji veya tıp alanındaki adaylar arasından ödüle layık olanları seçiyor. Edebiyat dalındaki değerlendirmeleri İsveç Akademisi yapıyor. Norveç Nobel Komitesi ise, barış ödülü sahiplerini seçiyor. Nobel Ödülü’nü, belirlenen dallarda uluslararası düzeyde başarı elde etmiş kişiler veya kurumlar alabiliyor. İlgili komiteler tarafından yapılan değerlendirmeler sonucu ödülü almaya hak kazanan kişi veya kurumlara bir madalya, bir diploma ve her yıl farklı miktarlarda para ödülü veriliyor. Bir daldaki ödül, bir veya iki, hatta üç kişi arasında paylaşılabiliyor. Nobel Ödülleri, her yıl ekim ayı başında açıklanıyor; Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık günü de sahiplerine veriliyor.